🔽”غبن؛ در لغت به معنای ضرر و زیان رساندن و فریب دادن است. در اصطلاح حقوقی، منظور از غبن، آن است که یکی از دو طرف معامله، از انجام معامله، دچار ضرر و زیان فاحشی شده باشد و در معامله، فریب خورده باشد”.
🔹در واقع، معامله به شکلی انجام شده که از واقعیت، بسیار دور است و تفاوت فاحشی دارد. برای نمونه، فردی خانه اش را که یک میلیارد ارزش دارد، به قیمت سه میلیارد به فروش رسانده است، در این حالت مغبون (طرف معامله که فریب خورده) می تواند، به استناد خیار غبن، معامله منعقد شده را فسخ کند.
🔹زمانی که یکی از طرفین عقود معوض، به دلیل اختلاف قیمت واضح و آشکار مورد معامله با قیمت واقعی آن در بازار، متضرر شده می تواند دادخواست خود را تنظیم کرده و با ثبت و ارسال آن به دادگاه، از محکمه، تقاضای صدور رای بر فسخ معامله، به این علت را داشته باشد.
🔹اگر هر یک از دو طرف معامله، درباره ارزش واقعی مال مورد معامله، فریب بخورد، می تواند از خیار غبن استفاده کند و معامله را فسخ کند. اگر کسی، مالی را به قیمت غیر واقعی، معامله کند، فرد مغبون، برای اعلام درخواست خود برای فسخ قرارداد، باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و با ثبت اظهارنامه خود به طرف دیگر درخواست خود را اظهار کند، در صورتی که او، راضی به فسخ معامله نشد، فرد مغبون مجددا به دفاتر خدمات قضایی رفته تا دادخواست فسخ قرارداد تنظیم کرده و برای دادگاه ارسال کند. دادگاه دادخواست او مبنی بر غبن، بررسی می کند. در صورت اثبات غبن، دادگاه طرف دیگر را ملزم به فسخ قرارداد می کند.
✔️شرایط اعمال خیار غبن
🔻اعمال خیار غبن، نیازمند شرایطی است، تا بتوان از طریق آن، معامله را فسخ کرد
🔻معامله، باید در قالب یک عقد معوض باشد، مثل قرارداد خرید و فروش یا عقد اجاره. زیرا، تنها در معاملات معوض است که دو چیز، با هم مبادله می شوند و یک طرف، ممکن است دیگری را فریب بدهد، نه در معاملات غیر معوض، مثل هبه. چرا که، در معاملات غیر معوض، معمولا قصد احسان وجود دارد و کسب سود، ملاک اصلی نیست.
🔻به موجب ماده 418 قانون مدنی، مغبون (کسی که فریب خورده است)، نباید در حین معامله، از قیمت عادلانه خبر داشته باشد؛ در صورتی که عالم باشد، اختیار فسخ نخواهد داشت.
🔻 به موجب ماده 417 قانون مدنی، غبن باید فاحش باشد، یعنی تفاوت قیمت باید فاحش باشد و نباید به صورتی باشد که بتوان از آن، مسامحه کرد. مثلا، در معامله خانه ای با ارزش 150 میلیون تومان، 500 هزار تومان تفاوت قیمت، باعث نمی شود که خریدار، بتواند معامله را با توجه به خیار غبن خاتمه دهد. ولی 50 میلیون تومان تفاوت قیمت، به خریدار اجازه می دهد که با ثبت اظهارنامه، معامله خود را فسخ کند.
🔖چه زمانی باید خیار غبن را اعمال کرد؟
در خصوص آن که چه زمانی می توان خیار غبن را اعمال کرد بر اساس ماده 416 قانون مدنی ” هر یک از متعاملین که در معامله، غبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن می تواند، معامله را فسخ کند.” بنابراین، بعد از آن که هریک از طرفین به این موضوع پی برد که معامله، سبب ضرر فاحش او شده است، می تواند معامله را فسخ کند و اگر در حین معامله به این موضوع آگاهی داشته باشد، دیگر بعد از انعقاد نمی تواند، آن را برهم بزند و در خصوص این موضوع، ادعایی کند.
🔽تا چه زمانی فرد مغبون امکان فسخ معامله را دارد؟
بر اساس ماده 420 قانون مدنی، “خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است.” این یک فوریت عرفی است، یعنی کسی که در معامله ای دچار ضرر فاحش شده است، بعد از آن که متوجه این موضوع شد. باید فورا اقدام کند و اگر این کار را به تعویق بیاندازد، دیگر حق فسخ نخواهد داشت. برای مثال، فردی در سال 1398، معامله ای منعقد می کند و در همان زمان، متوجه ضرر خود می شود، اما بعد از دو سال تصمیم به فسخ معامله می گیرد، که بر اساس این ماده قانونی برای او همچین امکانی وجود ندارد. لذا، زمان اعمال خیار غبن بعد از علم به غبن، فوری است.
