آیین نامه ساماندهی عشایر

هیأت وزیران در جلسه مورخ 14/1/1384 بنا به پیشنهاد مشترک شماره 011/20783 مورخ 14/11/1383 وزارتخانه های کشور ، جهاد کشاورزی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، آیین نامه ساماندهی عشایر را به شرح زیر تصویب نمود :

آیین نامه ساماندهی عشایر
مصوب 1384,01,14با اصلاحات و الحاقات بعدی

ماده 1 – دراین آیین نامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند :

الف – عشایر کوچنده : به مردمی گفته می شود که حداقل سه ویژگی زیر را داشته باشند :
1- ساخت اجتماعی قبیله ای
2- اتکای معاش به دامداری
3- شیوه زندگی شبانی مبتنی بر کوچ

ب – ییلاق یا سردسیر : محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی که عشایر ، تمام یا قسمتی از فصول بهار و تابستان را در آن می گذرانند

پ – قشلاق یا گرمسیر: محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی که عشایر ، تمام یا قسمتی از فصول پاییز و زمستان را در آن می گذرانند

ت – میانبند : به گذرگاه ها و اطراقتگاه های موقت در مسیرهای کوچ بین ییلاق و قشلاق اطلاق می گردد

ث – کوچ عشایری : عبارت است ازحرکت خانوارهای عشایری از نقطه ای به نقطه دیگر با هدف استفاده از مراتع برای چرای دام که معمولاً با همه اعضای خانوار، باروبنه ، سرپناه قابل حمل و همراه با ایل ، طایفه یا رده هایی از آن انجام می گردد . کوتاه یا بلند بودن مسیرکوچ تغییری در مفهوم کوچ نمی دهد .

ج – مسیر کوچ : به خط سیر کوچ حداقل کوچکترین رده ایلی از ییلاق به قشلاق و بالعکس اطلاق می گردد

چ – زیست بوم عشایری : محدوده ای از سرزمین و قلمرو رده های ایلی که علی الاصول شامل ییلاق ، قشلاق و مسیربین این دو باشد

ح – کانون اسکان عشایری : به محدوده ای از زیست بوم اطلاق اطلاق می گردد که براساس نتایج مطالعات سازمان امور عشایری دارای منابع ، امکانات و استعدادهای لازم برای ایجاد اشتغال و اسکان عشایر به دو نوع شامل کانون توسعه هدایتی ( برنامه ریزی شده ) و کانون های توسعه اسکان خودجوش تقسیم می شوند

خ – سامان عرفی عشایر : سامان عرفی به محدوده ای از اراضی مرتعی اطلاق می شود که از گذشته مورد بهره برداری تعداد مشخصی از خانوارهای عشایر قرار گرفته و عرفاً دارای حق بهره برداری از آن می باشند

د – سامانه عشایری : به محدود ه ای که در برگیرنده چند سامان عرفی باشد گفته می شود . گنجایش مطلوب هر سامانه حدود 50 خانوار و حداقل آن در شرایط استثنایی 20 خانوار می باشد که این ظرفیت ، امکان برنامه ریزی سامانه را همانند برنامه ریزی در واحد جغرافیایی مثل حوزه آبریز و واحدهای تقسیمات سیاسی مثل روستا مهیا می نماید

ذ – حداقل خدمات مورد نیاز عشایر: می نمایند از امکانات ، ابزارو وسایل ، فعالیت های عمرانی ، آموزشی ، پرورشی ، بهداشتی ، ترویجی و فرهنگی که توسط دستگاه های اجرایی مختلف تعریف و به جامعه عشایری ارایه می شود

ر – خدمات ثابت : آن دسته از فعالیت ها و خدمات که در مراکز ثابت امکان انجام و ارایه دارند و اندازه ، حجم ، شکل ، کیفیت و سایر مشخصات آنان به گونه ای نیست که بتوان این خدمات را به صورت سیارارایه نمود

ز – خدمات سیار: به فعالیت های اطلاق می گردد که با مراجعه به خانوار و یا محل استقرارعشایرارایه
می گردد

ژ – آستانه برخورداری : حداقل شرایط لازم برای ارایه نوعی از خدمت

س – آستانه دسترسی : فاصله بین محل استقرار تا نزدیکترین محل ارایه نوعی از خدمت

ش – ساماندهی عشایر : عبارت است از سازوکارهایی که از طریق تأمین معشیت و امنیت اقتصادی و همچنین ارتقای شاخص های توسعه انسانی این جامعه – در حد میانگین جامعه روستایی کشور – که دردو بخش حمایت از اسکان و ساماندهی کوچ صورت می گیرد

ص – حمایت از اسکان عشایر دواطلب : عبارت است ازارایه خدمات و اقدامات برای اسکان عشایر که موجب حفظ ، بهبود و توسعه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی خصوصاً ایجاد اشتغال ( کار مولد ) و احداث حداقل تأسیسات زیربنایی لازم و مسکن مناسب برای عشایر شده به گونه ای که منجر به کاهش در آمد عشایر اسکان یافته نسبت به قبل از اسکان نگردد

ض – ساماندهی کوچ : عبارت است ازارایه خدمات حین کوچ و ایجاد زیر ساخت ها و تأسیسات لازم و ماسب در مسیر کوچ و اطراف اطراقتگاه ها به منظور تأمین نیازهای عشایر و تسهیل در امر کوچ

ط – مراتع فطب مخالف اسکان : مراتعی که در نقطه مقابل محل اسکان عشایر قرار داشته و حقوق بهره برداری از آن متعلق به عشایر دواطلب اسکان است . به عنوان مثال اگر عشایری علاقمند به اسکان در محدوده مراتع قشلاقی خود باشند ، مراتع ییلاقی ایشان به عنوان مراتع قطب مخالف اسکان تلقی می گردد

ماده 2 – ساماندهی عشایر براساس راهبردهای زیر صورت خواهد گرفت :
الف – اسکان عشایر داوطلب ، برنامه ریزی و حمایت از آن
ب – ساماندهی عشایر کوچنده

ماده 3 (اصلاحی 01/05/1385)– مطالعات امکان سنجی و برنامه ریزی برای اسکان عشایر داوطلب در کانون های توسعه به صورت متمرکز (ملی) توسط وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور عشایر) ایران انجام خواهد شد . تعیین نقاط مناسب برای اسکان عشایر داوطلب ، پس از کسب نظر شورای برنامه ریزی و توسعه استان ( کارگروه آمایش و محیط زیست ) در کمیسیونی متشکل از نمایندگان تام الاختیار وزارتخانه های کشور، مسکن و شهر سازی ، نیرو و جهاد کشاورزی سازمان حفاظت محیط زیست ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، سازمان امور عشایرایران و دفترامورمناطق محروم کشور و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با مسؤولیت وزارت جهاد کشاورزی تصویب و جهت اجرا ابلغ می گردد . دبیرخانه کمیسیون در سازمان امورعشایرایران خواهد بود.

تبصره– مطالعات تفصیلی – اجرایی و برنامه ریزی ، توسط امور عشایر استان ها و در صورت لزوم سازمان امور عشایر ایران انجام می گیرد . دستور العمل های مورد نیاز جهت اجرای مفاد این تبصره توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و با مشارکت دستگاه های اجرایی ذی ربط تهیه وابلاغ خواهد شد.

ماده 4 – حمایت از عشایر دواطلب اسکان با استفاده از نتایج مطالعات انجام شده و برنامه راهبردی توسعه جامع مناطق عشایری در دو زمینه اسکان در کانون های خود جوش دارای قابلیت توسعه و کانون های هدایتی انجام می شود

ماده 5 – کلیه دستگاه های اجرایی ذی ربط موظفند درتنظیم بودجه سنواتی و تدوین اهداف کمی برنامه های کوتاه مدت و میان مدت با اختصاص اعتبارات متناسب با جمعیت عشایر ، نسبت به انجام وظایف مربوط به حوزه مسؤولیت خود در قبال مناطق عشایری اقدام نمایند. مسؤولیت نظارت بر حسن اجرای این امر به عهده سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور می باشد

ماده 6 – سازمان امورعشایرایران موظف است به طور سالانه فهرست مراکز جمعیتی عشایراسکان یافته را تهیه و به وزارت کشور اعلام نماید . وزارت کشور موظف است حداکثر ظرف شش ماه پس از وصول فهرست ، نسبت به شناسایی و انطباق آن با قانون تقسیمات کشوری اقدان نماید

ماده 7 – تشکل های مردمی و غیر دولتی مرتبط با فعالیت های تولیدی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی عشایر ، توانمند سازی جوامع محلی وبومی و حفاظت از محیط زیست با ارایه کمک های فنی و اعتباری در مناطق عشایری ، توسط دستگاه های اجرایی و سازمان های ذی ربط مورد حمایت قرار خواهند گرفت

ماده 8– وزارتخانه های جهاد کشاورزی ونیرو مکلفند به منظور تسریع در ساماندهی به اسکان عشایر داوطلب ، میزان متناسبی از اراضی موات و مراتع ملی متعلق به دولت در پایاب سدهای ساخته شده و یا در دست احداث را با تأمین آب مورد نیازدر جهت اجرای این آیین نامه به عشایراختصاص دهند

ماده 9 – نرخ کار مزد تسهیلات بانکی به میزان حداقل و بخشودگی یا معافیت های مالیاتی معادل حداکثر معمول در مناطق توسعه نیافته و کمترتوسعه یافته در کانون های اسکان عشایر لحاظ خواهد شد

ماده 10– برای بازشناسی و پالایش آمارعشایر کوچنده ازاشکال و انواع دیگر زندگی عشایری ، در آغاز برنامه چهارم توسعه ، مرکز آمار ایران ، آمارگیری یا سرشماری بازشناسی عشایر را انجام دهد . اعتبار مورد نیاز برای انجان سرشماری را سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تأمین و تخصیص خواهد داد

ماده 11 – ساماندهی عشایر کوچنده شامل ساماندهی کوچ ، ایجاد اشتغال پایدار ، ارتقای شاخص های برخورداری و خدمات عمرانی و زیربنایی می باشد.

تبصره 1– ساماندهی کوچ شامل تدوین و تنظیم تقویم کوچ ، نظارت بر نحوه چرای دام ، تأمین آب شرب ، خدمات آموزشی ، فرهنگی و بهداشتی – درمانی ، خدمات دام پزشکی ، کمک به تأمین علوفه ، حفظ امنیت در استقرارگاه های ییلاقی و قشلاقی ، ایل راه ها و مسیرهای کوچ ، مرمت و نگهداری ایل راه ها ، ایجاد تأسیسات لازم برای ارایه خدمات حین کوچ و تجهیز مسیرهای کوچ می باشد

تبصره 2 – ایجاد اشتغال پایدار برای عشایر کوچنده شامل :
1- شناسایی اراضی موات و مراتع مستعد تغییر کاربری در عرصه سامان های عرفی و قلمرو عشایر به منظور واگذاری قطعی به عشایر جهت اجرای طرح های مرتع داری ، تولیدی و تأمین تسهیلات بانکی مورد نیاز
2- آموزش ، ترویج وتأمین تسهیلات بانکی مورد نیاز مربوط به نحوه احیا ، اصلاح و بهره برداری از مراتع ، زراعت ، باغبانی و روش های نوین دامپروری و پرواربندی ، توسعه بیمه دام عشایر و خدمات بهداشت دام و دامپزشکی و تعاونی های عشایری و سایر تشکل های غیر دولتی عشایری برای اجرای مفاد این تبصره در اولویت خواهند بود
3- اجرای طرح های تجهیز منابع آب وخاک و حمایت از اجرای طرح های توسعه زراعت ، باغداری و سایر فعالیت ها ( پرورش ماهی ، کشت و فرآوری گیاهان دارویی و صنایع دستی ) جهت تنوع بخشی به اقتصاد عشایر
4- اجرای طرح های جامع گردشگری طبیعی به عنوان اشتغال پایدار

تبصره 3– به منظور ارتقای شاخص های توسعه انسانی در جامعه عشایر کوچنده اقدام زیرصورت می گیرد:
1- ارتقای شاخص برخورداری ازآموزش رسمی با ایجاد و توسعه آموزشگاه ها به صورت ثابت و سیار و نیمه سیار در دوره تحصیلی مورد نیاز و ایجاد و توسعه آموزشگاه های شبانه روزی در مراکزجمعیتی و عشایر و نیز ایجاد ساختار تشکیلاتی و فناوری متناسب برای آموزش های نیمه حضوری و از راه دور
2 – ارتقای دانش فنی و مهارت ها در جامعه عشایری از طریق ارایه آموزش های فنی – حرفه ای ، صنایع مرتبط با بخش کشاورزی و ایجاد تأسیسات و تجهیز مراکز آموزش و ترویج در مناطق عشایری
3- ارتقای شاخص های بهداشتی از طریق آموزش و ترویج ، توسعه خدمات بهداشتی – درمانی ، بیمه و خدمات اجتماعی در مناطق ییلاقی ، قشلاقی و مسیر کوچ
4- تأمین کالاهای اساسی ، نهادهای تولیدی مورد نیازعشایر در محل استقرارشان در ییلاق و قشلاق
5- تأمین سوخت مورد نیاز عشایر در محدوده دسترسی مناسب نسبت به محل استقرار آنان
6- احداث ، تکمیل ، نگهداری و مرمت ایل راه های عشایری
7- ایجاد مراکزآ موزشی ، بهداشتی – درمانی ، فرهنگی ، پست و مخابرات ، پاسگاه نیروی انتظامی و پایگاه بسیج عشایری در محدوده استقرار ییلاقی و قشلاقی عشایر

ماده 12– هماهنگی بین دستگاه های ذی ربط در استان های عشایری برای اجرای ساماندهی ، رعایت اولویت بندی وزمان بندی اقدامات و نیز بهبود و استمرار خدمات رسانی به عشایر به عهده استانداران استان های ذی ربط می باشد

ماده 13– شورای برنامه ریزی و توسعه استان مکلف است بخشی از اعتبارات دستگاه های اجرایی ذی ربط را حداقل به تناسب جمعیت و نیازهای جامعه عشایری استان به ارایه خدمات و اجرای طرح های عمرانی مورد نیاز عشایر اختصاص دهد

ماده 14 – اصلاح ، بهبود و تقویت ساختارتشکیلاتی سازمان امورعشایرایران ، متناسب با اساسنامه ، ویژگی های خاص جامعه عشایری و قطب های کوچ و استقرار عشایر، به منظور اجرای تکالیف ، وظایف ومسؤولیت های قانونی این سازمان در ساماندهی عشایر برای افزایش اثربخشی فعالیت ها و ارتقای شاخص های توسعه در جامعه عشایری

تبصره– وزارت جهاد کشاورزی نسبت به بررسی و اصلاح ساختار سازمان امور عشایر اقدام نموده و پیشنهادهای لازم را به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارایه می نماید

ماده 15– با توجه به محرومیت مضاعف مناطق عشایری ، تخصیص یارانه های مناسب ، استفاده از اعتبارات مربوط به مناطق کمتر توسعه یافته و ردیف های خاص – علاوه بر اعتبارات ملی و استانی دستگاه ها – برای اجرای برنامه ساماندهی عشایر اولویت دارد

ماده 16– هماهنگی به منظور نیاز سنجی و انجام وظایف مندرج در جدول پیوست این آیین نامه ( برنامه ای و سنواتی ) توسط دستگاه های ذی ربط در مناطق عشایری به عهده وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور عشایر ایران ) می باشد

ماده 17 – دستگاه های اجرایی ذی ربط موظف هستند گزارش عملکرد خود را به طورسالانه تهیه و به شورای عالی عشایر منعکس نمایند . « دبیرخانه شورای عالی عشایر» – مستقر در سازمان امور عشایر – وظیفه پیگیری تهیه گزارش ها را به عهده دارد.

ماده 18 – این آیین نامه از تاریخ ابلاغ لازم الاجرا خواهد بود.

محمدرضا عارف – معاون اول رئیس جمهور

منبع سایت صلح