دانشجویان حقوق: قانونگذار در ماده 19 قانون مجازات اسلامی مجازات تعزیری را به هشت درجه تقسیم کرده است و این تقسیم بندی به دلایلی انجام شده است. اولاً، قاضی نمی‌تواند در مجازات حدی و مجازاتهای قانونی تغییرات ایجاد کند، بنابراین در مجازاتهای تعزیری این امکان وجود دارد. ثانیاً، مجازاتهای تعزیری بر اساس شدت جرم تعیین می‌شوند و به این ترتیب قاضی می‌تواند مجازات را به شکل مناسب با شخصیت مجرم و جزئیات جرم تعیین کند. در نتیجه، درجه‌بندی مجازات تعزیری در قانون مجازات اسلامی روش مناسبی برای تعیین مجازات مناسب است.
متن ماده 19 قانون مجازات
ماده 19 قانون مجازات اسلامی: مجازاتهای تعزیری به هشت درجه تقسیم می‌شود:
مجازات درجه ۱
- ـ حبس بیش از بیست و پنج سال
- ـ جزای نقدی بیش از دو میلیارد و هشتصد میلیون ریال (۰۰۰ /۰۰۰ /۸۰۰ /۲) ریال
- ـ مصادره کل اموال
- ـ انحلال شخص حقوقی
درجه ۲
- ـ حبس بیش از پانزده تا بیست و پنج سال
- ـ جزای نقدی بیش از ۰۰۰ /۰۰۰ /۵۰۰ /۱ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۸۰۰ /۲ ریال
درجه ۳
- ـ حبس بیش از ده تا پانزده سال
- ـ جزای نقدی بیش از ۰۰۰ /۰۰۰ /۰۰۰ /۱ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۵۰۰ /۱ ریال
مجازات درجه ۴
- ـ حبس بیش از پنج تا ده سال
- جزای نقدی بیش از ۰۰۰ /۰۰۰ /۵۰۰ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۰۰۰ /۱ ریال
- ـ انفصال دائم از خدمات دولتی و عمومی
مجازات درجه ۵
- ـ حبس بیش از دو تا پنج سال
- ـ جزای نقدی بیش از ۰۰۰ /۰۰۰ /۲۴۰ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۵۰۰ ریال
- ـ محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از پنج تا پانزده سال
- ـ ممنوعیت دایم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی
- ـ ممنوعیت دایم از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی
درجه ۶
- ـ حبس بیش از شش ماه تا دو سال
- ـ جزای نقدی بیش از ۰۰۰ /۰۰۰ /۶۰ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۲۴۰ ریال
- ـ شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه و تا نود و نه ضربه در جرایم منافی عفت
- ـ محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از شش ماه تا پنج سال
- ـ انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها
- ـ ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
- ـ ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه برای اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
- ـ ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری توسط اشخاص حقوقی حداکثر تا مدت پنج سال
مجازات درجه ۷
- ـ حبس از نود و یک روز تا شش ماه
- ـ جزای نقدی بیش از ۰۰۰ /۰۰۰ /۳۰ تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۶۰ ریال
- ـ شلاق از یازده تا سی ضربه
- ـ محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه
درجه ۸
- ـ حبس تا سه ماه
- ـ جزای نقدی تا ۰۰۰ /۰۰۰ /۳۰ ریال
- ـ شلاق تا ده ضربه
تبصره های ماده 19 قانون مجازات
- تبصره ۱ ـ موارد محرومیت از حقوق اجتماعی همان است که در مجازاتهای تبعی ذکر شده‌است.
- تبصره ۲ ـ مجازاتی که حداقل آن منطبق بر یکی از درجات فوق و حداکثر آن منطبق با درجه بالاتر باشد، از درجه بالاتر محسوب می‌شود.
- تبصره ۳ ـ درصورت تعدد مجازات‌ها، مجازات شدیدتر و در صورت عدم امکان تشخیص مجازات شدیدتر، مجازات حبس ملاک است. همچنین اگر مجازاتی با هیچ‌یک از بندهای هشت‌گانه این ماده مطابقت نداشته باشد مجازات درجه هفت محسوب می‌شود.
- تبصره ۴ ـ مقررات این ماده و تبصره‌های آن تنها جهت تعیین درجه مجازات است و تأثیری در میزان حداقل و حداکثر مجازاتهای مقرر در قوانین جاری ندارد.
- تبصره ۵ ـ ضبط اشیاء و اموالی که در ارتکاب جرم به کار رفته یا مقصود از آن به کارگیری در ارتکاب جرم بوده است از شمول این ماده و بند (ب) ماده (۲۰) خارج و در مورد آنها برابر ماده (۲۱۵) این قانون عمل خواهد شد. در هر مورد که حکم به مصادره اموال صادر می‌شود باید هزینه‌های متعارف زندگی محکوم و افراد تحت تکفل او مستثنی شود.
- تبصره ۶ – تمام حبس‌های ابد غیرحدی مقرر در قانون به حبس درجه یک تبدیل می‌شود.
فلسفه ماده 19 قانون مجازات
درجه بندی بکار گرفته شده در ماده 19 قانون مجازات اسلامی، با هدف نزدیک تر کردن تعزیرات شرعی به تعزیرات قانونی و بر مبنای اصل قانونی بودن مجازات ها و نیز اصل شخصی کردن کیفر انجام شده است. از جمله نتایج این درجه بندی، تاثیر آن در حوزه تخفیف مجازات ها، شروع به جرم و نیز معاونت در جرایم است.
توضیحات ماده 19 قانون مجازات اسلامی
در خصوص میزان حداکثر پیش‌بینی شده در این درجات به نظر می‌رسد اصطلاحاً «غایت داخل در مغیی» است و جزء مورد درجه پایین‌تر محسوب می‌شود. برای تعیین درجه مجازاتهای تعزیری، باید مجازات قانونی این جرائم، صرف نظر از قواعد تخفیف یا تشدید مجازات مورد توجه قرار گیرد. همچنین ملاک تعیین درجه جرم، حداکثر مجازات مقرر در قانون خواهد بود نه حداقل آن.
تفسیر ماده 19 قانون مجازات اسلامی
۱. درجه بندی مجازات ها که ابتدا در قانون مبارزه با قاچاق اسلحه و مهمات مصوب ۱۳۸۹ صورت گرفته و سپس در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است یک حالت ابتکاری دارد. درجه بندی مجازات ها در قانون فرانسه نیز وجود دارد اما به ترتیب دیگری است و معمولا درجات بالاتر، مجازات شدیدتر را بیان می کند. ماده ۱-۱۳۱ قانون جزای فرانسه، مجازات جنایی را منحصر در حبس نموده که از ده سال شروع شده و به ترتیب به چهار درجه تقسیم می شود:
- حبس ابد؛ حبس جنایی تا سی سال؛ حبس جنایی تا بیست سال؛ حبس جنایی تا پانزده سال. مجازات های جنحه ای در ماده ۳-۱۳۱ چنین پیش بینی شده است:
- زندان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه، کار عام المنفعه، مجازات های محروم کننده یا محدودکننده حقوق. حبس های جنحه ای نیز هفت درجه است:
- حداکثر ده سال، حداکثر هفت سال، حداکثر پنج سال، حداکثر سه سال، حداکثر دو سال، حداکثر یک سال، حداکثر شش ماه. ماده ۱۲-۱۳۱ مجازات های خلافی را به جزای نقدی و مجازات های محروم کننده یا محدود کننده حقوق تقسیم کرده است و جزای نقدی پنج درجه دارد:
- حداکثر ۲۵۰ فرانک،حداکثر ۱۰۰۰ فرانک، حداکثر ۳۰۰۰ فرانک، حداکثر ۵۰۰۰ فرانک و حداکثر ۱۰۰۰۰ فرانک. این مجازات ها برای اشخاص حقیقی است و مجازات اشخاص حقوقی جداگانه پیش بینی شده است.
